NGƯỜI THẮP SÁNG TRI THỨC
Từ thuở dựng nước, dân tộc Việt Nam luôn gìn giữ một giá trị bền vững: coi tri thức là gốc rễ của sự hưng thịnh, coi người thầy là hiện thân của đạo lý và ánh sáng văn hóa. Lịch sử giáo dục nước ta vì thế được viết bằng công lao của những con người chọn cho mình sứ mệnh lặng thầm mà cao quý – truyền lại chữ nghĩa, nhân cách và khát vọng cho muôn thế hệ. Cũng từ đó, truyền thống “tôn sư trọng đạo” đã ăn sâu vào tâm hồn người Việt.
Thời phong kiến, không thể không nhắc đến những bậc hiền sư mà tên tuổi gắn với đạo học nước nhà. Thầy giáo Chu Văn An (1292–1370) là một nhà giáo, nhà Nho, thầy thuốc và đại quan triều Trần nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam, được mệnh danh là "Vạn thế sư biểu" (người thầy chuẩn mực của muôn đời). Tấm gương liêm khiết, chính trực và đạo đức làm thầy của Chu Văn An đã trở thành chuẩn mực cho các thế hệ nhà giáo Việt Nam noi theo.
Thầy Chu Văn An.
Nguyễn Bỉnh Khiêm(1491-1585),bậc hiền triết lừng danh, mở trường dạy học, gieo vào lòng người tri thức và nhân nghĩa cùng những lời dạy thấm đẫm triết lý sống. Theo cuốn Chu Văn An, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Thiếp - ba bậc thầy của nền giáo dục Việt Nam, học trò được ông đào tạo thời kỳ này có rất nhiều người nổi tiếng về sau. Trong đó có Lương Hữu Khánh, đỗ cử nhân, trở thành tướng giỏi, văn võ song toàn; Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan thi đỗ tiến sĩ, có tài năng toàn diện về võ bị, văn học và ngoại giao; Nguyễn Dữ - nhà văn nổi tiếng trong lịch sử văn học Việt Nam... Nguyễn Bình Khiêm coi trọng phương châm: giáo dục là cứu nhân độ thế, hướng con người trở về tịnh thiện bởi "thiện là dòng dõi của giáo dục" . “Thầy giáo Nguyễn Bỉnh Khiêm chủ trương còn khác người ở chỗ muốn đào tạo học trò thành những người có thực học, có trí thức toàn diện để giúp đời", tác giả Trần Lê Sáng viết trong cuốn sách về ba bậc thầy của nền giáo dục Việt Nam.
Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm.(Ảnh: Sưu tầm)
Nguyễn Thiếp (1723 - 1804), hiệu La Sơn Phu Tử, là một trong những nhà giáo tiêu biểu của nền giáo dục nước ta cuối thời Hậu Lê và Tây Sơn. Ông được xem là "bộ não của nền giáo dục thời Tây Sơn". Sau khi lên ngôi, vua Quang Trung đã giao cho ông trọng trách chưởng quản việc học, mở trường, sửa đổi phép thi và đề cao chữ Nôm. Nguyễn Thiếp đã đề xuất cải cách giáo dục toàn diện, nhấn mạnh vào việc học đi đôi với hành, học để phụng sự đất nước chứ không chỉ để làm quan.
La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp (Tranh minh họa)
Từ mạch nguồn xưa ấy, bước sang thời đại hiện đại, khi đất nước chuyển mình trong những gian khó của buổi đầu dựng xây, giáo dục Việt Nam mở ra một trang mới. Những nhà giáo lớn của thế kỷ XX và XXI đã nối tiếp truyền thống, xây dựng nền tảng cho giáo dục dân tộc bằng trí tuệ, tầm nhìn và lòng tận hiến.
Ở vị trí đặc biệt của lịch sử dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890-1969) – người thầy vĩ đại của cách mạng Việt Nam – đã xác lập tư tưởng cốt lõi cho nền giáo dục mới: học để làm người, học để phụng sự Tổ quốc, nâng cao dân trí để xây dựng quốc gia độc lập, giàu mạnh. Tư tưởng giáo dục của Người đến nay vẫn là nền tảng, là kim chỉ nam cho sự phát triển của nền giáo dục Việt Nam.
Chủ tịch Hồ Chí Minh (Ảnh: Sưu tầm)
Tiếp nối tầm nhìn lớn ấy, những nhà giáo tiêu biểu của thế kỷ XX–XXI đã có những đóng góp đặt nền móng cho hệ thống giáo dục hiện đại. Nhà giáo – học giả Nguyễn Văn Huyên (1908 -1975), Bộ trưởng Giáo dục lâu năm nhất của nước Việt Nam. Ông là người đặt nền móng cho phong trào xoá nạn mù chữ, mở ra kỷ nguyên học tập rộng khắp để hàng triệu người dân Việt Nam có cơ hội tiếp cận ánh sáng tri thức. Với tầm nhìn nhân văn sâu sắc, ông góp phần xây dựng hệ thống giáo dục phổ thông thống nhất, đặt những viên gạch đầu tiên cho nền giáo dục hiện đại của nước ta.
Giáo sư Nguyễn Văn Huyên (1908 -1975). (Ảnh: Sưu tầm)
Tiếp đó, Giáo sư Tạ Quang Bửu (1910-1986), người thầy có ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực khoa học – kỹ thuật và quản lý giáo dục. Ông là một trong những kiến trúc sư quan trọng của giáo dục đại học Việt Nam sau Cách mạng, đặc biệt trong việc định hình mô hình đào tạo đại học – nghiên cứu. Với trí tuệ sắc sảo và tư duy cải cách, ông để lại dấu ấn sâu đậm trong việc xây dựng chương trình khoa học – công nghệ và đào tạo nhân tài.
Một số thành viên Hội đồng Chính phủ kháng chiến 1947 (ông Tạ Quang Bửu ở hàng đứng, thứ 2 từ phải sang). (Ảnh: Sưu tầm)
Giáo sư Hoàng Tụy (1927-2019) , nhà toán học lớn và “cha đẻ Tối ưu hóa toàn cục”, không chỉ làm rạng danh trí tuệ Việt Nam trên trường quốc tế mà còn dành trọn tâm huyết cho cải cách giáo dục. Với tư tưởng giáo dục trung thực, khai phóng và nhân văn, ông nhiều lần lên tiếng bảo vệ sự trong sáng của nghề dạy học và định hướng phát triển dài lâu cho nền giáo dục nước nhà.
Giáo sư Hoàng Tụy (Ảnh: Sưu tầm)
Cùng thời với ông, Giáo sư Hoàng Xuân Sính (1933), nữ tiến sĩ toán học đầu tiên của Việt Nam, người sáng lập trường đại học dân lập đầu tiên của nước ta. Bà là biểu tượng của trí tuệ, bản lĩnh và sự tiên phong. Đóng góp của bà mở ra cơ hội học tập rộng mở cho hàng chục nghìn sinh viên, góp phần xã hội hoá giáo dục và đổi mới mô hình học thuật Việt Nam trong thời kỳ chuyển mình.
Giáo sư Hoàng Xuân Sính (Ảnh: Sưu tầm)
Từ những bậc hiền sư xưa, đến những nhà giáo lớn của thế kỷ XX–XXI, hành trình giáo dục Việt Nam là hành trình của ánh sáng – ánh sáng tri thức, ánh sáng nhân văn. Nhưng bên cạnh những tên tuổi lớn lao ấy, còn có hàng triệu thầy cô giáo bình dị đang ngày ngày đứng lớp nơi thành phố nhộn nhịp hay bản làng xa xôi. Họ bền bỉ gieo chữ, gieo hy vọng vào tâm hồn trẻ thơ, như những ngọn nến nhỏ lặng lẽ mà ấm áp.
Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 vì thế không chỉ là ngày để tri ân, mà là ngày để nhắc nhớ về một mạch nguồn không bao giờ tắt – mạch nguồn của những con người sống vì tri thức, vì thế hệ mai sau và vì một Việt Nam ngày càng tươi sáng.
Xin gửi lời tri ân tất cả những người mang danh “nhà giáo” – những người đã và đang thắp lên trong trái tim học trò niềm tin vào tri thức, vào nhân cách và vào tương lai của đất nước.
(Bài viết nhóm Văn - THPT Thủy Sơn)